هگمتانه
هگمتانه که یکی از آثار ارزشمند و مهم ایران کهن به شمار می‌آید، شهری تاریخی در مرکز شهر همدان است که قدمتی بالغ بر 3000 سال دارد. این مجموعه‌ی عظیم و باشکوه، در تاریخ 24 شهریور سال 1310 و با شماره‌ی 28 به ثبت ملی رسیده استشهر تاریخی هگمتانه که به دلیل قرار‌گیری در دل تپه‌ای وسیع، به تپه‌ی هگمتانه معروف است، در استان همدان، در داخل شهر همدان امروزی و در دو طرف خیابان اکباتان قرار گرفته است. وسعت تپه‌ی مذکور که از آن به عنوان پهناورترین تپه‌ی باستانی ایران یاد می‌شود، بالغ بر 30 هکتار است که با توجه به احتساب قسمت‌هایی که در گذشته بخشی از تپه‌ی باستانی بوده ولی به دلیل ساخت‌وسازهای صورت گرفته‌ی امروزی به عمارات مسکونی تبدیل شده است، از 40 هکتار نیز تجاوز خواهد کرد
با توجه به آثار به جای‌مانده از ایران کهن، به نظر می‌رسد شهر هگمتانه توسط اقوام آریایی ماد در قرن 17 قبل از میلاد تاسیس شده و به عنوان پایتخت اولین امپراتوران و پادشاهان ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است. همانگونه که پیش‌تر بیان شد، حدود 10 هکتار از وسعت شهر باستانی هگمتانه، در تملک شخصی قرار داشت که خوشبختانه در سال‌های 1347 و 1348 هجری شمسی پروژه‌ی خریداری و دراختیار گرفتن این اراضی شروع و مجددا به بخش هگمتانه‌ی ایران کهن، بازگردانده شد. همچنین کاوش‌ها و بررسی‌های صورت گرفته در این مکان مهم و ارزشمند تاریخی نیز از سال 1362 آغاز شده و طبق اظهار نظر مسئولان امر، این عملیات تا به امروز ادامه دارد. گفته می‌شود با چندین مورد کاوش و تحقیقاتی که توسط مسئولان و باستان‌شناسان خبره و متعهد در این مجموعه‌ی عظیم صورت پذیرفته است، این شهر باستانی و وسیع کشف شده است. نظرات متعددی در مورد این شهر تاریخی و ارزشمند ایران کهن، از سوی باستان‌شناسان، شرق‌شناسان غربی و معماران و ایران‌شناسان داخلی و خارجی وجود دارد که هر کدام در نوع خود شنیدنی و قابل توجه خواهد بود. براساس نقل قول‌های تاریخی و بررسی‌های ابتدایی صورت گرفته توسط کارشناسان تاریخی و باستان‌شناسان بر این مکان، هگمتانه، مکانی باستانی و متشکل از کاخ‌ها، عمارات و آثار برجای‌مانده از حکومت مادها و هخامنشیان در نظر گرفته شد. طبق موقعیت مکانی و استراتژیک شهر تاریخی هگمتانه، برخی از باستان‌شناسان احتمال می‌دهند که این شهرتاریخی حدودا هزار سال پیش از میلاد مسیح مورد اشغال قرار گرفته است
